Terpen- en kleigebied

Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân

Proef de Middeleeuwen

Op landkaart bekijken

In de kleistreek zijn nog duidelijk sporen van de Middeleeuwen zichtbaar. De beroemde terpen bijvoorbeeld, opgeworpen door mensen in een tijd dat het zoute zeewater regelmatig het land overspoelde. Ook de middeleeuwse hemdijken kronkelen door het land. Het kleigebied is van oudsher het rijkste en meest verstedelijkte deel van Zuidwest-Fryslân. Je vindt hier steden zoals Bolsward, Sneek, Workum, Hindeloopen en Stavoren.

 Het dichtstbevolkte gebied van Nederland?

Het Friese terpenlandschap, dat in het noordelijke deel van de provincie ligt, was in de negende eeuw het dichtstbevolkte gebied van Nederland. Ooit waren er zeker 1300 terpen te vinden. Daarvan lagen er minstens 105 in de huidige gemeente Súdwest-Fryslân, een van de twee gemeenten in het Nationaal Landschap.

Het verhaal van het terpen- en kleigebied

In het noordwestelijke deel van het Nationaal Landschap ligt het terpen- en kleigebied. Over die beroemde terpen later meer. Eerst naar de klei.

kaart Nationaal Landschap Zuidwest Fryslan

Waar komt die klei vandaan?

Rond 800 voor Christus is het gebied tussen Makkum, Bolsward en Sneek een kustzone. Het is een actief kwelderlandschap. Dat wil zeggen dat stukken land bij hoge waterstanden onderlopen. Die invloed van de zee gaat ten koste van het achterliggende veenlandschap. Gevolg is dat zowel aan de noord- als westkant van het gebied grote delen van het veenpakket worden weggeslagen en overslibd met klei. Dit noemen we nu het kleigebied.

Het ontstaan van terpen

Tussen 500 en 250 voor Christus gaan mensen heuveltjes maken om daarop hun huis te bouwen. Ze worden opgehoogd met kwelderzoden en bieden zo bescherming tegen overstromingen. De heuveltjes worden terpen genoemd, of ‘huisterpen’ wanneer de terp ruimte biedt aan slechts één boerderij. Door het continu opwerpen van nieuwe plaggen en het laten liggen van afval (mestlagen), breiden terpen zich zowel in de hoogte als breedte uit. Terpen die dicht bij elkaar liggen smelten soms samen tot één grote terp. 

Veel, heel veel terpen

Friesland heeft zeker zo’n 1300 grotere en kleinere terpen gekend. Maar waarschijnlijk zijn het er nog veel meer geweest. Helaas zijn veel terpen vanwege hun vruchtbare terpaarde in de negentiende en twintigste eeuw afgegraven. Daarvan is er ongetwijfeld een aantal waarvan het bestaan niet meer bekend is.

Terpen in Súdwest

In oude tellingen worden in de gemeente Súdwest-Fryslân 105 terpen genoemd. Uit nieuwe onderzoeken blijkt dat dit weleens het dubbele kan zijn geweest. De andere gemeente in het Nationaal Landschap, gemeente de Fryske Marren, moet het voorlopig zonder terpen stellen. Logisch, want dit was vooral een veengebied en lag veel verder van zee.

Meer verhalen van het terpen- en kleigebied

Rijsterbos

Overstromingen

Heb je gewandeld over de dijk langs het IJsselmeer? Bekijk in Bezoekerscentrum Mar & Klif de film over de overstromingen die hier waren.

boerderij bezoekerscentrum

Landbouw op de klei

Langs de IJsselmeerkust ligt een strook vruchtbare kleigrond. Al in de middeleeuwen was dit een rijk gebied. Dat zie je nog aan de vele stadjes en de prachtige boerderijen. Mooie maquettes daarvan zie je bij het bezoekerscentrum.

Hindeloopen nationaal landschap zuidwest fryslan

Aan de Zuiderzee

Vroeger lag Zuidwest Fryslân aan zee. Eeuwenlang is gestreden tegen het water. Daar vertellen we in het bezoekerscentrum mooie verhalen over.

Meer weten? Bekijk de biografie van het landschap

Het Nationaal Landschap heeft een heuse landschapsbiografie. Een uniek, digitaal document vol historische kaarten, prachtige foto's, video's en toegankelijke teksten. Door eindeloos te kunnen klikken, zoomen, lezen en bekijken leer je van alles over het landschap van toen tot nu. Terug in de buitenlucht kijk je anders naar de omgeving; je kunt nu het landschap lezen.

Ontdek dit landschap

Met een local

Met een route

Bij Mar & Klif

Landschappen in het Nationaal Landschap

Bijzonder van het Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân is dat het uit vier heel verschillende typen landschap bestaat. Elk met z’n eigen historische landschapselementen, dorpen en stadjes.

Op landkaart bekijken

Bezoekerscentrum Mar en Klif

Begin bij het bezoekerscentrum

Begin je ontdekkingsreis door het nationaal landschap bij bezoekerscentrum Mar & Klif. Je loopt er dwars door de fascinerende geschiedenis van het gebied, komt erachter welke dieren er leven en geniet er van de expositie en heemtuin. Kinderen vermaken zich met alle doe-activiteiten.